DI TÍCH LỊCH SỬ “ĐỀN LIỆT NỮ NGUYỄN MỸ NƯƠNG”

Làng Duyên Hy – xã Định Hưng

Di tích Nguyễn Mỹ Nương toàn cảnh

            Đường đi đến di tích

           Từ trung tâm Thành phố Thanh Hóa theo Quốc lộ 45 đến Thị trấn Quán Lào rẽ phải theo đường tỉnh lộ 528 đi tiếp 2km là đến làng Duyên Hy, đền nằm ở phần đất giữa làng tựa lưng vào đồi đất đỏ bazan.

          Sự kiện, nhân vật lịch sử

Bà Liệt Nữ Nguyễn Mỹ Nương quê  thuộc đất Văn Lang thời Hùng Vương. Bà sinh  vào ngày 12 tháng giêng năm Nhâm Dần(1242) thuộc dòng họ Nguyễn quý danh là Mỹ Nương nên gọi là Nguyễn Mỹ Nương. Bà là phu nhân của vua Chiêm Thành (Mối nhân duyên này theo các nhà nghiên cứu về sử cho biết, công chúa Chiêm Thành hay là vợ vua Chiêm Thành là người Việt do triều nhà Lý chọn ban cho vua Chiêm Thành để yên tâm lo việc trông coi biên ải). Về tình hình đất  nước loạn lạc, chiến tranh liên miên, vua Chiêm Thành oan thác, hoàng tộc suy đồi,  Bà phải tự lánh mình đổi tên là Mỵ Lê mang theo 7 người thuộc 7 dòng họ và 2 nàng công hầu  đi qua nhiều vùng đất trong quận Giao Chỉ - Cửu Chân, khi đi qua đất Duyên Hy nhìn thấy vùng đất tốt tươi, phong cảnh hữu tình. Có núi, có sông uốn khúc quanh co, có thể ở được, Bà cho là đất này trời sinh (cửu sơn, cửu tỉnh) tả long hữu hổ. Bà liền hạ lệnh cho khai dân lập ấp và con cháu sinh sôi từ đấy ngày một đông.

          Theo sách “Thanh Hóa Chư Thần lục” bản chữ Hán do viện hán nôm dịch ngày 15/10 năm Thành Thái thứ 15 (1903) làng Duyên Hy xã Định Hưng, huyện Yên Định trước đây có thờ thần Cẩn Tiết, Đoan Thục, Liệt Nữ, Quý Nương Tôn Thần trong sách có sơ lược một vài nét về lịch sử của bà:

“Bà là phu nhân của nước Chiêm Thành tên là Nguyễn Mỹ Nương, khi vua Chiêm Thành bị hại, nàng tự nghĩ một mình thân gái khó chống bèn tìm đến địa giới An Định, trấn Thanh Hoa, chiêu dụ nhân dân lập đồn khai hoang và đã trở thành một làng có cư dân phát triển gọi là làng Duyên Hy”.

          Bà là người khéo tay hay làm, giỏi nghề canh ải, bà đã dạy cho dân làng trồng bông dệt vải, trồng dâu nuôi tằm ươm tơ dệt lụa. Hai nghề canh cửi xưa là nghề truyền thống của làng, có tiếng trong vùng nên làng Duyên Hy người ta gọi là làng Dền Lụa, tên bà người ta gọi là Bà “Chúa Bông” (Hiện nay ở làng còn 1 xứ đồng gọi là Đồng Bông), dân làng tôn sùng bà là “Bà Mẫu”.

          Trong lúc đất nước chưa được yên ổn, hay có phiến loạn, bà đã chiêu dụng dân binh để bảo vệ tài sản, mùa màng, không ngừng luyện tập nên lúc nào Bà củng có một lực lượng binh lính đánh thủy, đánh bộ tinh nhuệ (phía trước làng có con sông nhà tiền Lê gọi là sông Mạnh Định, bà thường tập quân đánh thủy ở con sông này). Với tinh thần khi thường dùng binh giúp dân, khi loạn dùng binh giúp nước. Nên khi triều Trần gặp phiến loạn vua Trần phải thân chinh đi tuần du thiên hạ qua vùng đất Duyên Hy. Bà đã tâu với vua xin được điều binh đi dẹp loạn, được vua Trần chấp thuận bà đã điều binh đi dẹp loạn lập công. Khi thắng trận trở về bà được nhà vua ban thưởng nhiều gấm vóc và sắc phong là “Liệt Nữ” – Sinh được đường lộc, tử được tôn thần. Bà mất vào ngày 20 tháng 6 thuộc niên đại vua Trần Anh Tông (1293 - 1314). Khi bà mất vua trần ban sắc phong là bậc thần “Cẩn tiết đoan thục liệt nữ quý Nương Thượng, Thượng, Thượng đẳng thần” và xuống chiếu cấp tiền của, lương thảo để dân làng tổ chức mai táng và lập đền thờ.

          Để tỏ lòng tôn kính biết ơn, dân làng đã chọn khu đất đẹp nhất của làng để xây dựng thượng sàng hạ mộ cho Bà. Theo thường lệ hàng năm vào ngày 12 tháng giêng và ngày 20 tháng 6 âm lịch làng Duyên Hy tổ chức đại lễ kỷ niệm ngày sinh và ngày mất của Bà.

Di tích Đền thờ cẩn tiết Đoan thục liệt nữ Quý Nương – Nguyễn Mỹ Nương làng Duyên Hy là di tích đã được lập từ ngay sau khi bà mất, đền được xây hướng nam, lần xây dựng ban đầu theo chất liệu cũ, đền làm bằng gỗ lợp tranh có 3 gian.

Lần tu sửa thứ 2 thời vua Tự Đức năm thứ 21 (vị trí hướng đền do quan huyện Yên Định Lê Trung Lượng người tỉnh Quảng Ngãi cắt đất). Vào ngày 6 tháng 6 năm Mậu Thìn (1868). Với lòng tôn kính, thành tâm, dân làng đã tự nguyện đóng góp vật liệu và tiền công đức để xây dựng đền mới tôn nghiêm. Tổng cộng các khoản tiền được 1326 quan 700 đồng (trong đó các chức sắc cung tiến 50 quan, những người đi xa 37 quan, còn lại là của làng đóng), sau khi chi phí làm xong còn dư 191 quan 520 đồng

         Đền xây dựng có một cung chính tẩm, và một tòa 2 gian định vị cung quý. Kiến trúc theo kiểu tiền đạo hậu đốc, cột kèo có chạm trổ tứ linh, ở bên trong có khắc chạm các tượng hình rồng chầu, phượng múa, bên ngoài có đắp hình Rồng Phượng và Hổ phù trên cao có 1 khung đắp chữ Dục Tú. Ở bên ngoài đền dân làng chuyển gạch đá về xây dựng các bệ, các am, các bức bình phong bền vững. Trước đền có giếng đá ong thiên tạo quanh năm nước trong vắt và có xây một bức bình phong giữa đắp hình tượng Hổ ngồi chầu giếng, tất cả đều rất đẹp và oai phong, bên cạnh đền là Đình thờ thất tộc (là những người trong 7 họ đi cùng bà đến khai hoang lập ấp).

          Đền thờ Liệt Nữ Nguyễn Mỹ Nương được sở văn hóa thông tin tỉnh Thanh Hóa công nhận là di tích lịch sử văn hóa tại quyết định số 272/1998/QĐ-SVHTT, ngày 9/9/1998. về việc bảo vệ di tích và danh lam thắng cảnh đền Liệt Nữ Nguyễn Mỹ Nương làng Duyên Hy xã Định Hưng. Quyết định số 156/QĐ-UBND, ngày 17/01/2011 UBND tỉnh Thanh Hóa về việc xếp hạng di tích lịch sử văn hóa và danh lam thắng cảnh cấp tỉnh.

.Người thực hiện: Lê Quang Thạnh